زمان تقریبی مطالعه: 17 دقیقه
 

ادوار فقه





علم فقه از دانش‏های ویژه دین مقدس اسلام است که پیدایش آن از سال‌های نخست ظهور اسلام شروع شده و در طول چهارده قرن، سیر تکاملی خود را طیّ کرده و همچنان پویا و پا بر جا به حیات خویش ادامه می‏دهد.

فهرست مندرجات

۱ - پایه گذاران علم فقه
۲ - ادوار فقه‌
       ۲.۱ - دوره تشریع
              ۲.۱.۱ - ابلاغ و کتابت وحی
              ۲.۱.۲ - کتاب علی
       ۲.۲ - دوره تبیین و تدوین فقه‌
              ۲.۲.۱ - استخراج و بیان مسائل فقهی توسط صحابه
              ۲.۲.۲ - حضور نائبان خاص و دیگر فقهای شیعه
       ۲.۳ - دوره دسته بندی و تبویب
              ۲.۳.۱ - علت پاسداری و تنظیم احادیث معصومین
              ۲.۳.۲ - تنقیح و تهذیب روایات از حیث سند و متن
              ۲.۳.۳ - فقهای برجسته این دوره
       ۲.۴ - دوره توسعه مسائل فقهی
              ۲.۴.۱ - توسعه و تفریع فقه اسلامی
              ۲.۴.۲ - بررسی فروع احکام و ادله آن‌ها
              ۲.۴.۳ - فقهای برجسته این دوره
       ۲.۵ - دوره استدلال
              ۲.۵.۱ - عرضه مسائل شرعی به همراه استدلال
              ۲.۵.۲ - فقیه برجسته روش استدلال
       ۲.۶ - دوره گسترش استدلال و تنقیح‌
              ۲.۶.۱ - پیدایش سبک ‌های جدید در نحوه استنباط حکم
              ۲.۶.۲ - فقیه برجسته این روش
       ۲.۷ - دوره رشد و تکامل‌
              ۲.۷.۱ - مطرح شدن مسائل فقهی در همه ابعاد
              ۲.۷.۲ - دلیل شکوفایی فقه در این دوره
              ۲.۷.۳ - دلیل تأثیر عمیق این دوره در پیشرفت فقه
              ۲.۷.۴ - فقهای برجسته این دوره
       ۲.۸ - دوره تدقیق و ژرف اندیشی در مباحث فقهی
              ۲.۸.۱ - فقیه پایه گذار این روش
              ۲.۸.۲ - فقهای برجسته این دوره
       ۲.۹ - دوره تلخیص مباحث فقهی
              ۲.۹.۱ - ویژگی نوین فقهی در این دوره
              ۲.۹.۲ - فقیه پیشرو در این روش
              ۲.۹.۳ - فقهای برجسته این دوره
       ۲.۱۰ - دوره کاربرد همه جانبه فقه
              ۲.۱۰.۱ - تأثیر ورود امام خمینی به میدان فقاهت
              ۲.۱۰.۲ - پایه گذاری حکومت بر مبنای فقه و ولایت فقیه
              ۲.۱۰.۳ - حکومت جنبه عملی فقه
              ۲.۱۰.۴ - عناصر مهم در بینش فقهی امام خمینی
۳ - پانویس
۴ - منبع

۱ - پایه گذاران علم فقه



رسول گرامی اسلام و امامان معصوم علیهم السلام، پایه گذاران علم فقه بودند و پیروان راستین آنان نیز با الهام از روش پیشوایان خود، همواره منادیان فقه و فقاهت و پرچمداران هدایت امت به سرچشمه زلال علوم آل محمد صلی الله علیه و آله بوده‏اند.

۲ - ادوار فقه‏



فقه از آغاز پیدایش خود تا به امروز، پیشرفت‏های فراوانی داشته و دوره‌‏های متعددی را پشت سر نهاده است. این مراحل و دوره‏‌ها را می‏توان در ده دوره به این ترتیب بیان کرد:

۲.۱ - دوره تشریع


این دوره، که ۲۳ سال طول کشید، با بعثت پیامبر اکرم صلوات الله علیه آغاز و با رحلت آن‏ حضرت، پایان پذیرفت. فقه اسلامی در این دوره یکباره پدیدار نشد، بلکه به صورت تدریجی ظهور یافت.

۲.۱.۱ - ابلاغ و کتابت وحی


پیامبر اکرم صلوات الله علیه دینی جامع از سوی خدا دریافت کرد و آن را به طور کامل به امّت ابلاغ نمود؛ هر گاه حکمی از سوی خدا نازل می‏شد آن را به مردم ابلاغ می‏کرد و برخی افراد با کمال دقت آن را می‏نوشتند، بخصوص حضرت علی صلوات الله علیه که هر آنچه را که از رسول گرامی صلوات الله علیه صادر می‏شد، اعم از تفسیر آیات قرآن و احادیث نبوی می‏نگاشت.

۲.۱.۲ - کتاب علی


نوشته‏های امیرمؤمنان صلوات الله علیه به نام کتاب علی مشهور شده، نزد امامان معصوم صلوات الله علیهم موجود بوده و در زمان امام باقر و امام صادق صلوات الله علیهم بعضی از مسلمانان نیز آن را مشاهده کرده‏اند.
[۱] ادوار فقه و کیفیت بیان آن،محمد ابراهیم جنّاتی، ص۲۵-۳۲.
[۲] ادوار اجتهاد از دیدگاه مذاهب اسلامی،محمد ابراهیم جنّاتی، ص۴۱-۷۹.
[۳] ادوار فقه،محمود شهابی،ج۱، ص۶۵-۳۸۰.


۲.۲ - دوره تبیین و تدوین فقه‏


این دوره از ارتحال پیامبر اکرم صلوات الله علیه آغاز و تا پایان غیبت صغرای امام زمان ارواحنا له الفداء (۳۲۹ ه. ق) ادامه یافت.

۲.۲.۱ - استخراج و بیان مسائل فقهی توسط صحابه


در این زمان، امامان معصوم صلوات الله علیهم و برخی از اصحاب با وفای ایشان مانند زرارة بن اعین، محمد بن مسلم، ابان بن تغلب، ابوبصیر و دیگر چهره‏های برجسته طبق دستور خود آن بزرگواران، عهده دار این مسؤولیت بزرگ بودند و با راهنمایی آنان مسائل فقهی و احکام دینی را از منابع آن استخراج و برای مردم بیان می‏کردند.
[۴] ادوار فقه و کیفیت بیان آن،محمد ابراهیم جنّاتی، ص۳۳-۴۱.
[۵] ادوار فقه، محمود شهابی،ج۳، ص۶۷-۸۹۸.
[۶] ادوار اجتهاد از دیدگاه مذاهب اسلامی،محمد ابراهیم جنّاتی، ص۸۷-۲۱۴.


۲.۲.۲ - حضور نائبان خاص و دیگر فقهای شیعه


همچنین در زمان غیبت صغرای امام عصر (عج) علاوه بر نایبان خاص امام صلوات الله علیه (عثمان بن سعید عمروی، محمد بن عثمان، حسین بن روح نوبختی و علی بن محمد سمری) علما و فقهای دیگری نیز مثل علی بن حسین بن بابویه (متوفای ۳۲۸ ه. ق. ق) پدر شیخ صدوق- محمد بن یعقوب کلینی (م ۳۲۸ ه. ق)، حسن بن علی معروف به «ا بن ابی عقیل» (۳۲۹ ه. ق) و محمد بن قولویه حضور داشتند که همگی از استوانه‏های علمی این دوره به شمار می‏آیند.
[۷] در برخی از روایات ائمه اطهار علیهم السلام، شاگردان مکتب امامت برای استنباط احکام الهی از آیات قرآن، راهنمایی شده‏اند. در برخی از روایات آمده است که شمار حکم فروعات را از اصول کلی، که ما بیان می‏کنیم، به دست آورید و در برخی دیگر به بعضی از اصحاب اجازه صدور فتوا برای مردم داده شده است. به عنوان مثال، در روایتی، امام صادق صلوات الله علیه خطاب به ابان بن تَغْلِبْ می‏فرمایند:« اجْلِسْ فی مَسْجِدِ المَدینَةِ وَ افْتِ النَّاسَ، فَانِّی احِبُّ انْ یُری‏ فی‏ شیعتَی‏ مِثْلُکَ»؛ در مسجد مدینه بنشین و برای مردم فتوا بده؛ زیرا من دوست دارم افرادی مانند تو در میان شیعیانم دیده شوند.( سفینة البحار،شیخ عباس قمی،ج۱، ص۳۱.)


۲.۳ - دوره دسته بندی و تبویب


این دوره از آغاز غیبت کبرای امام عصر صلوات الله علیه (در سال ۳۲۹ ه. ق) شروع و تا وفات مرحوم شیخ مفید (به سال ۴۱۳ ه. ق) ادامه یافته است.

۲.۳.۱ - علت پاسداری و تنظیم احادیث معصومین


دانشمندان و فقهای این دوره کوشیده‌‏اند تا در برابر دسیسه‌ها و تحریف‌ها، از اخبار و احادیث معصومان علیهم السلام پاسداری نمایند. الف) در این زمان، مخالفان برای دگرگون جلوه دادن احکام، جعل حدیث می‏کردند، ولی از آن جا که منابع اصلی به صورت دست نخورده موجود بود، دانشمندان شیعه به دسته بندی و تنظیم روایات پرداختند تا دشمنان نتوانند احادیث جعلی را در میان احادیث معصومین علیهم السلام وارد سازند.
ب) دلیل دیگری که فقها را بدین عمل واداشت این بود که دانش پژوهان فقه به آسانی بتوانند به واقعیت‏ها دست یابند و مطالب، سهل الوصول گردد.

۲.۳.۲ - تنقیح و تهذیب روایات از حیث سند و متن


کار مهم دیگری که فقهای این دوره انجام دادند تنقیح و تهذیب روایات از حیث سند و متن بود که پایه‏های «علم الحدیث» قرار گرفت تا آنچه را اصحاب امامان صلوات الله علیهم نقل کرده‏‌اند مشخص شود و روایات مقبول، صحیح و موثّق از روایات ضعیف و مردود تمیز داده شود و سره از ناسره جدا گردد.

۲.۳.۳ - فقهای برجسته این دوره


دانشمندانی همچون محمد بن احمد بن جنید اسکافی (۳۸۱ ه. ق)، محمد بن محمد بن نعمان (۳۳۶- ۴۱۳) معروف به «شیخ مفید» و سید مرتضی «علم الهدی» (۳۵۵- ۴۳۶ ه. ق) از فقهای برجسته این دوره بودند.
[۸] سفینة البحار،شیخ عباس قمی،ج۱، ص۴۱-۴۵.
[۹] ادوار اجتهاد از دیدگاه مذاهب اسلامی،محمد ابراهیم جنّاتی، ص۲۱۷-۲۴۵
[۱۰] آشنایی با علوم اسلامی( فقه)،مرتضی مطهری، ص۶۰-۶۳.


۲.۴ - دوره توسعه مسائل فقهی


این دوره از زمان شیخ طوسی (ره) آغاز شده و تا زمان ابن ادریس مؤلف کتاب سرائر (۳۸۵- ۵۵۵ یا ۵۵۸ ه. ق) ادامه یافته است.

۲.۴.۱ - توسعه و تفریع فقه اسلامی


در این مرحله، فقه اسلامی به طرز با شکوهی توسعه و گسترش یافته و از راه تفریع و تطبیق به وسیله اجتهاد در فقه، فروع جدیدی به آن وارد شده است؛ زیرا در این زمان، پایه‏های اجتهادی فقه استوار شده بود و با استفاده از تجربیات گذشته، فروع فقهی به اصول بازگشت داده می‏شد و قواعد کلی بر مصادیق خارجی منطبق می‏گشت.

۲.۴.۲ - بررسی فروع احکام و ادله آن‌ها


فقهای این دوره در بحث‏های فقهی و بیان احکام دینی، تنها به بیان اصول و کلیاتی از روایات بسنده نمی‏کردند، بلکه به ذکر مصادیق و فروعی که از ادلّه استفاده می‏شود نیز اهتمام می‏ورزیدند. به همین دلیل، مسائل تازه‌ای در فقه وارد شده و دلایل آن مورد بررسی قرار گرفت که سابقه نداشت.

۲.۳.۳ - فقهای برجسته این دوره


طلایه دار علمای این مرحله و پرچمدار این شیوه فقهی شیخ ابوجعفر محمد بن حسن طوسی (۳۸۵- ۴۶۰ ه. ق) معروف به «شیخ طوسی» و «شیخ الطائفه» است که کتاب‏های بسیاری از جمله النهایه و المبسوط را با چنین شیوه‏ای تألیف کرد. پس از او فقهایی مانند قاضی «ابن براج»، محمد بن ادریس و محقق حلی راه او را ادامه دادند.
[۱۱] ادوار فقه و کیفیت بیان آن،محمد ابراهیم جنّاتی، ص۴۵-۴۹.


۲.۵ - دوره استدلال


این دوره، که از زمان مرحوم ابن ادریس (۵۵۵ یا ۵۵۸- ۵۹۸ ه. ق) شروع شده و تا زمان مرحوم محقّق حلّی (۶۷۶- ۶۸۰ ه. ق) مؤلف کتاب شرائع الاسلام فی احکام الحلال و الحرام ادامه یافته، آکنده از بحث‏های استدلالی گسترده و نقد و بررسی‏های‏ تازه‏ای در نظریات فقهاست.

۲.۵.۱ - عرضه مسائل شرعی به همراه استدلال


فقها در این مرحله، در برخورد با مسائل فقهی و رخدادهای نوین سعی می‏کردند مسائل شرعی و فروع فقهی را همراه با استدلال‏های محکم عرضه کنند؛ بدین صورت که مسأله‏ای را ذکر می‏کردند، سپس به طرح دلیل و استناد آن می‏‌پرداختند و اگر مسأله‏ای اختلافی بود، اقوال و مدارک مختلف را می‏آوردند و با ذکر دلیل، یکی از آن نظریات را ترجیح می‏دادند و اگر اقوال متعارض بود و دلیلی بر ترجیح یک طرف وجود نداشت یا حکم به تخییر می‏کردند و یا حکم به توقف.

۲.۵.۲ - فقیه برجسته روش استدلال


پیشوای این روش مرحوم ابن ادریس است. وی به تلاش و کوشش در بحث و گردآوری اقوال، مقارنه و مقایسه میان آن‏ها و تحقیق و توسعه در استدلال پرداخت و در مسائل فقهی، کتاب‏های بی نظیری با مزایای مزبور به رشته تحریر درآورد که کتاب سرائر از جمله آنهاست.
[۱۲] ادوار فقه و کیفیت بیان آن،محمد ابراهیم جنّاتی، ص۴۹-۵۴.


۲.۶ - دوره گسترش استدلال و تنقیح‏


این دوره که از زمان علامه حلی (۶۴۸- ۷۲۶ ه. ق) شروع شده، تا زمان علّامه وحید بهبهانی (۱۲۰۵ ه. ق) ادامه یافته و آکنده از بحث‏های استدلالی گسترده و نقد و تحلیل‏های تازه‏ای در نظریات فقهاست.

۲.۶.۱ - پیدایش سبک ‌های جدید در نحوه استنباط حکم


گر چه در این مرحله نقض و ابرام در آراء فقها رواج داشت. اما تنها بدان بسنده نشد، بلکه فقها همچون گذشته، اخبار و روایات را نیز مورد مطالعه قرار می‏دادند که آیا از حیث سند و دلالت بر مقصود، درست است یا نه و یا اصحاب بدان عمل کرده‏اند یا خیر. بنابراین، سبک‏های جدیدی در چگونگی استخراج و استنباط احکام شرعی پدید آمد و این چنین بود که در اواخر این دوره، فقه اسلامی پیشرفت و ترقّی چشم‏گیری به دست آورد.

۲.۶.۲ - فقیه برجسته این روش


این تکامل و تطور مرهون تلاش بی وقفه فقها در بررسی کتب گذشته و تنقیح اصول و مبانی آنان و بیان مدارک ایشان است. پیشوای این روش مرحوم علّامه حلی است و در بحث‏های فقهی، کتاب‏های بی نظیری به رشته تحریر درآورد که کتاب قواعد، تذکرة الفقها و تحریر الاحکام از جمله آن‏هاست که همگی مشتمل بر بحث‏های فقهی همراه با استدلال‏های گسترده و تنقیح‏ مباحث می‏باشد.
[۱۳] ادوار فقه و کیفیت بیان آن،محمد ابراهیم جنّاتی، ص۵۴-۵۶.


۲.۷ - دوره رشد و تکامل‏


این دوره از زمان علّامه وحید بهبهانی (۱۱۱۷- ۱۲۰۸ ه. ق) آغاز و تا زمان مرحوم شیخ مرتضی انصاری (۱۲۱۴- ۱۲۸۱ ه. ق) ادامه یافت. جهان اسلام در طول این چند سال، شاهد جنبش فقهی تکامل یافته بود.

۲.۷.۱ - مطرح شدن مسائل فقهی در همه ابعاد


در این دوره، مسائل گوناگون فقهی در همه ابعاد مطرح شد. از آن جا که فقهای این دوره به مرتبه والایی از تحقیق و استدلال دست یافته بودند، فقه شیعه را به اوج شکوفایی خود رساندند.

۲.۷.۲ - دلیل شکوفایی فقه در این دوره


دلیل شکوفایی فقه در این دوره این است که:
اولًا، فقهای این دوره مسائل موجود و فروع آن را به شکل شایسته‏ای مورد نقد و بررسی قرار دادند.
ثانیاً، در هر مسأله‏ای، دلایل اجتهادی آن را مورد نظر داشتند. از این رو، اقوال فقهای پیشین را ملاحظه و مورد نقد و بررسی قرار دادند.

۲.۷.۳ - دلیل تأثیر عمیق این دوره در پیشرفت فقه


همه محاسنی که در دوره‏های پیشین از آن بهره داشتند، در این دوره جمع آمده بود و این مرحله تأثیر عمیقی در پیشرفت فقه اسلامی گذاشت.

۲.۳.۳ - فقهای برجسته این دوره


در صدر فقهای این دوره، استاد بزرگ، محمد باقر بن محمد اکمل، معروف به «وحید بهبهانی» است که محور اصلی این جهش فکری بود. علاوه بر آن، ایشان در مقابل اخباری گری، که در آن‏زمان رواج یافته ‏بود، ایستاد و در دفاع‌ از اجتهاد با مبارزه پی‏گیر، اخباریان را شکست‏داد. فقهای ممتاز پس از ایشان عبارتند از: سید مهدی بحرالعلوم، شیخ جعفر کاشف الغطاء، میرزای قمی، ملا مهدی نراقی و شیخ محمد حسن صاحب جواهر الکلام.
[۱۴] ادوار فقه،محمود شهابی، ص۵۶-۶۰.
[۱۵] ادوار اجتهاد از دیدگاه مذاهب اسلامی،محمد ابراهیم جنّاتی، ص۲۹۱- ۳۷۵
[۱۶] آشنایی با علوم اسلامی( فقه)،مرتضی مطهری، ص۷۸-۸۴.


۲.۸ - دوره تدقیق و ژرف اندیشی در مباحث فقهی


این مرحله از زمان شیخ انصاری (۱۲۱۴- ۱۲۸۱ ه. ق) آغاز و تا زمان آخوند خراسانی (۱۲۵۵- ۱۳۲۹ ه. ق) ادامه داشت. این دوره شاهد حرکت فقهی عمیق و مهمی بود که از لحاظ دقّت در استدلال، تحوّل چشم‏گیری در فقه پدید آورد.

۲.۸.۱ - فقیه پایه گذار این روش


فقهای این دوره دارای بالاترین مرتبه دقت نظر بودند. آغازگر این روش، مرحوم شیخ مرتضی انصاری است که در بحث‏های فقهی، روح تازه‏ای دمید و قافله سالار دیگر محقّقان گردید. کتاب فقهی مکاسب شاهد گویایی بر طرز فکر ایشان است که سرشار از نظرات ژرف بینانه و مطالب ارزنده می‏باشد.

۲.۳.۳ - فقهای برجسته این دوره


این حرکت و جنبش فقهی، که از اندیشه ناب شیخ انصاری تراوش کرد، به رشد فزاینده خود ادامه داد و در این سیر، نابغه‏های اندیشمندی همچون میرزای شیرازی (بزرگ)، میرزا محمد تقی شیرازی، شیخ الشریعه اصفهانی و فقهای دیگری نیز، که محور تحقیق و دقت نظر در مبانی فقهی و اصول استنباط به شمار می‏روند، قدم به صحنه نهادند.
[۱۷] ادوار فقه،محمود شهابی، ص۵۶-۶۰.
[۱۸] ادوار اجتهاد از دیدگاه مذاهب اسلامی،محمد ابراهیم جنّاتی، ص۲۹۱- ۳۷۵.
[۱۹] آشنایی با علوم اسلامی( فقه)،مرتضی مطهری، ص۷۸-۸۴.


۲.۹ - دوره تلخیص مباحث فقهی


این دوره از زمان آخوند خراسانی (۱۲۵۵- ۱۳۲۹ ه. ق) شروع شده و تا زمان امام خمینی (۱۳۲۰- ۱۴۰۹ ه. ق) ادامه یافته است.

۲.۹.۱ - ویژگی نوین فقهی در این دوره


این دوره از حیث تلخیص بحث‏های فقهی، ایجاز در کلام و کوتاهی عبارات فقهی، شاهد سبکی نوین و شیوه‏ای بدیع بوده که به نوبه خود، اهمیت بسیاری دارد. فقهای این دوره کتاب‏های فقهی را تلخیص و مطالب مهم آن را استخراج کرده و به تحقیقات شگفت خود آراسته و به جامعه ارائه داده‏اند.

۲.۹.۲ - فقیه پیشرو در این روش


از رجال بزرگ این دوران و پیشروان این روش، ملا محمد کاظم خراسانی صاحب کفایة الاصول است که در تحقیق مبانی فقهی بر پایه‏های متین و عبارات کوتاه و شیوا، کوشش نموده، میان ژرف نگری در استدلال و توسعه در تحقیق و ایجاز در عبارت را جمع کرده است. کتاب ناتمام ایشان «الَّلمَعاتُ النَّیِّرَةُ فی شَرْحِ تَکْمِلَةِ التَّبْصَرَةِ» و حاشیه ایشان بر مکاسب گواه زنده این مدّعاست.

۲.۳.۳ - فقهای برجسته این دوره


از میان فقهای برجسته دوران تلخیص، از سید محمد کاظم یزدی صاحب عروة الوثقی، آقا ضیاء الدین عراقی، شیخ محمد حسین اصفهانی، حاج شیخ عبدالکریم حائری (مؤسس حوزه علمیه قم)، آیة الله بروجردی و سید محسن حکیم می‏توان نام برد.
[۲۰] ادوار فقه،محمود شهابی، ص۶۰-۶۲.
[۲۱] ادوار اجتهاد از دیدگاه مذاهب اسلامی،محمد ابراهیم جنّاتی، ص۳۹۹- ۴۰۳.
[۲۲] آشنایی با علوم اسلامی( فقه)،مرتضی مطهری، ص۸۳-۸۴.


۲.۱۰ - دوره کاربرد همه جانبه فقه


این دوره از زمان امام خمینی (۱۳۲۰- ۱۴۰۹ ه. ق) آغاز شده و تاکنون ادامه دارد.

۲.۱۰.۱ - تأثیر ورود امام خمینی به میدان فقاهت


در دوره‌‏های گذشته، به دلیل نبودن حکومت اسلامی، زمینه اجرای تعداد قابل توجهی از ابواب فقهی فراهم نبود. از این رو، ابواب سیاسی فقه از قبیل قضا و شهادات و حدود و دیات نه تنها از اجتماع، بلکه از جدول دروس حوزه‌ها نیز حذف شده بود و می‏رفت که از کتاب‏های فقهی نیز حذف شود. در این میان، فقیه بزرگ و مجدّد قرن، حضرت امام خمینی (ره)، قدم به میدان فقاهت گذاشت. ایشان، که فقه را احیا کرد و آن را متحوّل ساخت، به فقه عملی عقیده داشت و می‏فرمود: ما باید... در صدد تحقّق فقه عملی اسلام برآییم، و الّا مادامی که فقه در کتاب‏ها و سینه علما مستور بماند، ضرری متوجه جهانخواران نیست.

۲.۱۰.۲ - پایه گذاری حکومت بر مبنای فقه و ولایت فقیه


حضرت امام خمینی (ره) در سایه فعالیت‏های خستگی‏ناپذیر، توانستند برای اولین بار در غیبت کبرا، حکومتی مبتنی بر فقه و ولایت فقیه تأسیس نمایند و بر این باور بودند که: حکومت در نظر مجتهد واقعی، فلسفه تمامی فقه در تمامی زوایای زندگی بشریت است.

۲.۱۰.۳ - حکومت جنبه عملی فقه


حکومت نشان دهنده جنبه عملی فقه در برخورد با تمامی معضلات اجتماعی، سیاسی، نظامی و فرهنگی است... هدف اساسی این است که ما چگونه می‏خواهیم اصول محکم فقه را در عمل فرد و جامعه پیاده کنیم و برای معضلات جواب داشته باشیم و همه ترس استکبار از همین مسأله است که فقه و اجتهاد جنبه عینی و عملی پیدا کند و قدرت برخورد در مسلمانان به وجود آورد.

۲.۱۰.۴ - عناصر مهم در بینش فقهی امام خمینی


امام خمینی (ره) در بینش ویژه فقهی خود، به نقش دو عنصر زمان و مکان عنایت داشتند و فقه شیعه را بر این اساس پاسخگوی نیازهای بشری در همه اعصار می‏دانستند و می‏فرمودند: این جانب معتقد به فقه سنّتی و اجتهاد جواهری هستم و تخلّف از آن را جایز نمی‏دانم. اجتهاد به همان سبک صحیح است. ولی این بدان معنا نیست که فقه اسلام پویا نیست؛ زمان و مکان دو عنصر تعیین کننده در اجتهادند. یکی از مسائل بسیار مهم در دنیای پرآشوب کنونی نقش زمان و مکان در اجتهاد و نوع تصمیم ‏گیری‏ها است.


۳ - پانویس


 
۱. ادوار فقه و کیفیت بیان آن،محمد ابراهیم جنّاتی، ص۲۵-۳۲.
۲. ادوار اجتهاد از دیدگاه مذاهب اسلامی،محمد ابراهیم جنّاتی، ص۴۱-۷۹.
۳. ادوار فقه،محمود شهابی،ج۱، ص۶۵-۳۸۰.
۴. ادوار فقه و کیفیت بیان آن،محمد ابراهیم جنّاتی، ص۳۳-۴۱.
۵. ادوار فقه، محمود شهابی،ج۳، ص۶۷-۸۹۸.
۶. ادوار اجتهاد از دیدگاه مذاهب اسلامی،محمد ابراهیم جنّاتی، ص۸۷-۲۱۴.
۷. در برخی از روایات ائمه اطهار علیهم السلام، شاگردان مکتب امامت برای استنباط احکام الهی از آیات قرآن، راهنمایی شده‏اند. در برخی از روایات آمده است که شمار حکم فروعات را از اصول کلی، که ما بیان می‏کنیم، به دست آورید و در برخی دیگر به بعضی از اصحاب اجازه صدور فتوا برای مردم داده شده است. به عنوان مثال، در روایتی، امام صادق صلوات الله علیه خطاب به ابان بن تَغْلِبْ می‏فرمایند:« اجْلِسْ فی مَسْجِدِ المَدینَةِ وَ افْتِ النَّاسَ، فَانِّی احِبُّ انْ یُری‏ فی‏ شیعتَی‏ مِثْلُکَ»؛ در مسجد مدینه بنشین و برای مردم فتوا بده؛ زیرا من دوست دارم افرادی مانند تو در میان شیعیانم دیده شوند.( سفینة البحار،شیخ عباس قمی،ج۱، ص۳۱.)
۸. سفینة البحار،شیخ عباس قمی،ج۱، ص۴۱-۴۵.
۹. ادوار اجتهاد از دیدگاه مذاهب اسلامی،محمد ابراهیم جنّاتی، ص۲۱۷-۲۴۵
۱۰. آشنایی با علوم اسلامی( فقه)،مرتضی مطهری، ص۶۰-۶۳.
۱۱. ادوار فقه و کیفیت بیان آن،محمد ابراهیم جنّاتی، ص۴۵-۴۹.
۱۲. ادوار فقه و کیفیت بیان آن،محمد ابراهیم جنّاتی، ص۴۹-۵۴.
۱۳. ادوار فقه و کیفیت بیان آن،محمد ابراهیم جنّاتی، ص۵۴-۵۶.
۱۴. ادوار فقه،محمود شهابی، ص۵۶-۶۰.
۱۵. ادوار اجتهاد از دیدگاه مذاهب اسلامی،محمد ابراهیم جنّاتی، ص۲۹۱- ۳۷۵
۱۶. آشنایی با علوم اسلامی( فقه)،مرتضی مطهری، ص۷۸-۸۴.
۱۷. ادوار فقه،محمود شهابی، ص۵۶-۶۰.
۱۸. ادوار اجتهاد از دیدگاه مذاهب اسلامی،محمد ابراهیم جنّاتی، ص۲۹۱- ۳۷۵.
۱۹. آشنایی با علوم اسلامی( فقه)،مرتضی مطهری، ص۷۸-۸۴.
۲۰. ادوار فقه،محمود شهابی، ص۶۰-۶۲.
۲۱. ادوار اجتهاد از دیدگاه مذاهب اسلامی،محمد ابراهیم جنّاتی، ص۳۹۹- ۴۰۳.
۲۲. آشنایی با علوم اسلامی( فقه)،مرتضی مطهری، ص۸۳-۸۴.
۲۳. صحیفه نور،ج۲۱، ص۱۰۰.    
۲۴. صحیفه نور،ج۲۱، ص۹۸.    
۲۵. صحیفه نور،ج۲۱، ص۹۸.    
۲۶. صحیفه نور، ج۲۱، ص۶۱.    


۴ - منبع


کتاب آشنایی با ابواب فقه، ص۲۱-۲۹.


رده‌های این صفحه : تاریخچه علم فقه | فقه




آخرین نظرات
کلیه حقوق این تارنما متعلق به فرا دانشنامه ویکی بین است.